„Niech gospodarz wesół będzie, że nas przyjął po kolędzie”
Muzeum Ziemi Wiśnickiej serdecznie zaprasza na wystawę tradycyjnych rekwizytów kolędniczych.
Wystawę oglądać można od 20 grudnia 2018 do 3 lutego 2019 w budynku muzeum w Nowym Wiśniczu przy ul. Zamkowej 13.
Święta Bożego Narodzenia należą do najbogatszych w tradycje ludowe z obrzędowości dorocznej. Wśród nich wyróżniają się obrzędy kolędnicze. Warto zwrócić uwagę, że ideologicznym podłożem polskich zwyczajów obrzędowości ludowej są równolegle magia i religia. W dawnych wiekach mieszały się różne tradycje – magia związana z kulturą rolniczą (zaklinaniem urodzajów), elementy kultury śródziemnomorskiej (odnoszące się do rzymskich Saturnaliów i kalend styczniowych) i wątki chrześcijańskie. Dziś poza etnologami mało kto pamięta o ich genezie. Faktem jest to, że ze starych słowiańskich zwyczajów tylko niewielka ich część przetrwała do czasów współczesnych i zachowały się jedynie te, które od dawna zaadaptował Kościół, nadając im własną symbolikę, nawiązującą do motywów ewangelicznych związanych z narodzeniem Jezusa.
Kolędowanie na Ziemi Wiśnickiej, podobnie jak w innych regionach zaczynało się od św. Szczepana i trwało do święta Trzech Króli. Był to czas, kiedy grupy kolędniczych przebierańców (rekrutujących się pośród młodzieży męskiej) odwiedzały domy, wyśpiewując mieszkańcom świąteczne i noworoczne życzenia oraz wygłaszając przy tym oracje mające magiczne znaczenie. Przyjmowano je dobrze, nagradzano „kolędą” – drobną sumą pieniędzy lub poczęstunkiem, gdyż wierzono, że przynoszą szczęście domowi i jego mieszkańcom.
Najczęściej chodzono z gwiazdą. Obnoszono szopkę z figurkami: Dzieciątka, Matki Bożej, św. Józefa, Trzech Króli, wołu i osła; czasem odgrywano scenki z udziałem Heroda, Żyda, żołnierza, śmierci, diabła. Najbardziej popularne, a zarazem widowiskowe – o bogatej oprawie plastycznej i obrzędowej, były grupy przebierańców (różniące się składem i funkcją) z symbolicznymi przedstawieniami zwierząt tzw. maszkar np. turonia, kozy lub konika.
Różnice w zwyczajowym scenariuszu były niewielkie, a co najistotniejsze, w Nowym Wiśniczu i okolicznych wsiach ogólny schemat kolędowania przekazywany z pokolenia na pokolenie pozostał taki sam i nadal jest upowszechniany przez Ośrodki Kultury poprzez mające formę konkursu „Przeglądy grup kolędniczych”. Naszym zadaniem jest, by nie uległ wyparciu w „wielkim świętowaniu”, gdzie tradycja zanurzona jest w świecie komercji i zapominamy o istocie obrzędu i obyczaju.
Dlatego chcąc przybliżyć młodemu pokoleniu ilustrujące ten temat dziedzictwo kulturowe naszego regionu, Muzeum Ziemi Wiśnickiej w tegorocznej wystawie bożonarodzeniowej prezentuje tradycyjne rekwizyty kolędnicze oraz obrazy, wypożyczone z Muzeum im. prof. Stanisława Fischera w Bochni, Gminnego Ośrodka Kultury w Lipnicy, Miejskiego Ośrodka Kultury w Nowym Wiśniczu, Świetlicy Wiejskiej w Połomiu Dużym i od osób prywatnych. Mamy nadzieję, że młodzież zaczerpnie z nich wzorce do naśladowania i idąc w ślady swych przodków – w barwnych przebraniach, wywołując radość i podziw u mieszkańców, będzie nadal kolędowała.
Bożena Faglio
